ျမ၀တီမင္းၾကီး ဦးစ( ျမန္မာ ၁၁၂၈-၁၂၁၄)

တိုင္းျပည္ေရးရာ စီမံ ခန္႕ခြဲမွဳတြင္ ကြ်မ္းက်င္ ေက်ပြန္ေသာ ျပည္ၾကီး ဦးကင္း ၀န္ၾကီး အျဖစ္လည္းေကာင္း ေရွ႕ေနာက္အေျမာ္အျမင္ဗဟုသုတ ျပည့္စံုကံုလံု၍ စာေပက်မ္းဂန္ နွံ႕စပ္သည္ သာမက သေဘာထားၾကီးမားလွေသာ ျပည္ၾကီးမ်က္စိ ပညာရွိၾကီးအျဖစ္နွင့္လည္းေကာင္း ရြပ္ရြပ္ခြ်ံခြ်ံတပ္ခ်ီတိုက္ခိုက္ေသာ ျပည္ၾကီးလက္ရံုး စစ္ဗိုလ္ခ်ုဳပ္ၾကီးအျဖစ္နွင့္လည္းေကာင္း နန္းတြင္းဇာတ္ ကဗ်ာလကၤာနွင့္ ဂီတ သီခ်င္းၾကီးမ်ားကို ထူးကဲစြာ သာယာနာေပ်ာ္ေအာင္ ဖြဲ႕ႏြဲ႕သီကံုးသည့္ ျပည္ၾကီးနွလံုး က၀ိစာဆိုၾကီးအျဖစ္နွင့္လည္းေကာင္း အဖက္ဖက္မွ ထူးခြ်န္ေျပာင္ေျမာက္ခဲ့သည့္ ျမ၀တီမင္းၾကီး ဦးစသည္ ျမန္မာတို႕၏ နိုင္ငံသမိုင္း စာေပသမိုင္း အနုပညာသမုိင္းတို႕တြင္ စံတင္ရေအာင္ ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားလွ၏။
အလံုျမိဳ႕ေျမာက္ဘက္ ေမာက္တက္ရြာေန ေနာက္ေတာ္ပါ ျမင္းစီးၾကီးသား ဦးေပါက္ေက်ာ္ နွင့္ အမတ္ၾကီး ဗညားက်န္းေဒါေျမး မျငိမ္းသာတို႕က စစ္ကိုင္းျမိဳ႕အေနာက္ မိေခ်ာင္းတက္ရြာတြင္ ၁၁၂၈ ခု သီတင္းကြ်တ္လျပည့္ေက်ာ္ ၁၀ ရက္ အဂၤါေန႕တြင္ ဖြားျမင္သည္။ အသက္ ၆ နွစ္တြင္ အဘဆံုး၍ အသက္ ၁၁ နွစ္ခန္႕ရွိလ်ွင္ အင္း၀ျမိဳ႕ မဲထီးဆရာေတာ္ ဦးပရမေက်ာင္းတြင္ သာမေဏျပဳ၍ စာေပသင္ၾကားသည္။ ရွင္သာမေဏမွ လူထြက္လာေသာအခါ ေမာင္စသည္ စစ္ကိုင္းျမိဳ႕ ပန္းထိမ္၀န္ေဟာင္း ဦးညြန္႕၏သမီး မေအးနွင့္ သင့္ျမတ္ရာ ပန္းထိမ္အလုပ္ ေရႊေက်ာက္ေရာင္း၀ယ္ေသာ အလုပ္ကို ၁၉ နွစ္ခန္႕ အရြယ္တိုင္ေအာင္ လုပ္ကိုင္သည္။ မယားမေအး ေသဆံုးသြားေသာအခါ ဘိုးေတာ္မင္းတရားၾကီး၏ လက္၀ဲဆိုင္းအမွဳထမ္း ဆိုင္းဆရာၾကီး ဦးတရုတ္ထံတြင္ ေၾကး၀ိုင္းတီးခဲ့သည္။ ထိုေနာက္ အမရပူရျမိဳ႕ေတာ္၌ အိမ္ေရွ႕စံ ေရႊေတာ္မင္း၏ အိမ္ေရွ႕သံဆင့္ လက္ယာပ်ံခ်ီထံတြင္ အမွဳထမ္းေလသည္။ ထိုအခ်ိန္မွစ၍ စာေပက်မ္းဂန္မ်ားကို နွံ႕စပ္စြာ ေလ့လာဖတ္ရွဳ၍ ကဗ်ာလကၤာဖြဲ႕သီျခင္း အစပ်ိဳးခဲ့သည္။ ၁၁၀၅ ခုနွစ္တြင္ ေဇယ်သခၤယာဘြဲ႕ခံ အိမ္ေရွ႕အတြင္း၀န္သည္ ဦးစအား အိမ္ေရွ႕စံ ေရႊေတာင္မင္းထံတြင္ အရည္အခ်င္းကို ေလ်ွာက္ထားဆက္သြင္းသျဖင့္ အမွဳေတာ္ထမ္းစဥ္ ပ်ိဳ႕ကဗ်ာ အေရးအသားတို႕ထက္ျမက္၍ နာမည္ေက်ာ္စျပဳလာခဲ့သည္။ အိမ္ေရွ႕ဘုရားက အယုဒၶယတိုင္း အရပ္ရပ္ဒ႑ာရီဇာတ္တို႕ကို တီးကြက္ ဇာတ္ခ်င္းမ်ားနွင့္တကြ ဘာသာျပန္ဆိုေစရာ ေ၀ပံုက် တာ၀န္ယူ၍ ေရးသားဆက္သြင္းခဲ့သည္။ အိမ္ေရွ႕မင္းထံ အမွဳထမ္းစဥ္ ေဇယ်သခၤယာဘြဲ႕နွင့္ ၿဗဲတိုက္သံဆင့္ရာထူးရခဲ့သည္။ အိမ္ေရွ႕ဘ႑ာစာေရး ခန္႕အပ္ ခံရသည္ဟုလည္း အဆိုရွိသည္။
၁၁၆၇ တန္ေဆာင္မုန္းလဆန္း ၅ ရက္ေန႕တြင္ ေရွးအစဥ္အဆက္က ပသခဲ့ေသာ ၃၇ မင္းနတ္တို႕ကို ပြဲကနားေပးရာ၌ ကခုန္သည့္ အခ်က္အလက္တို႕ကို စုေဆာင္းေစရာ ဆိုင္းတီးဆရာ ဦးျမတ္သာနွင့္တကြ ငယ္ဆရာဦးတရုတ္တို႕ကို ေမးျမန္းရေလသည္။
၁၁၇၀ ျပည့္နွစ္ အိမ္ေရွ႕မင္း နတ္ရြာစံေလေသာ္ ဘိုးေတာ္မင္းတရား၏ ေျမးေတာ္ စစ္ကိုင္းမင္းသည္ အိမ္ေရွ႕အရာကိုရေလသည္။ ထုိအခါ ဦးစသည္ အိမ္ေရွ႕သံဆင့္နွင့္ ျပည္လံုးယူ ေလွမွဴး ရာထူးကို ရေလသည္။ စစ္မွဳေရးရာဘက္တြင္ ပထမဆံုးခန္႕အပ္ခံရျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ ထိုေနာက္ အိမ္ေရွ႕အတြင္း၀န္အျဖစ္ အမွဳေတာ္ ထမ္းရြက္ေနစဥ္ ေနမ်ိဳးေဇယ်သူရ ဘြဲ႕ကို ရရွိသည္။ ၁၁၇၅ ခုနွစ္တြင္ မဏိပူရျပည္ ကသည္းမဟာရာဇာ ပုန္ကန္သည္ကို တမူးေၾကာင္းက ခ်ီတက္တိုက္ခိုက္ရသည္။ ေအာင္ျမင္ျပီး ေနျပည္ေတာ္ေရာက္ေလေသာ္ ေတာ္ေဆာင္ေတာ္ရြက္မ်ား သနားေတာ္မူခံေလသည္။
၁၁၈၁ တြင္ ဘိုးေတာ္ မင္းတရားၾကီး နတ္ရြာစံေလေသာ္ ေျမးေတာ္ စစ္ကိုင္းမင္း( ဘၾကီးေတာ္) နန္းတက္ေသာအခါ သီရိမဟာေဇယ်သူရဘြဲ႕နွင့္ နန္းေတာ္ၾကီးအတြင္း၀န္ ခန့္ေတာ္မူေလသည္။ ၁၁၈၂ ခုနွစ္တြင္ ၃၇ မင္းနတ္စဥ္ အမ်ိဳးအမည္ ဆင္ယင္ပသနည္း တီးမွဳတ္နည္းနွင့္ နတ္သံမ်ားကို ေရႊနန္းေတာ္သို႕ ေရးမွတ္အစီရင္ခံရေလသည္။ မျပီးျပတ္ေသးေသာ ဣႏၶာ၀ုဓ(အီေနာင္) နန္းတြင္းဇာတ္ကို အျပီးသတ္ေလသည္။ ဤမင္းလက္ထက္တြင္ သဘင္၀န္ ဦးေသာ္နွင့္အတူ ျမန္မာ့ရုပ္ေသးသဘင္ကို ႀကံဆသည္ဟု အမွတ္အသားရွိေလသည္။
၁၁၈၅ ခုနွစ္တြင္ နတ္ျမစ္အနီး ရွင္မျဖဴကြ်န္းကို အဂၤလိပ္တို႕က အလံစိုက္သျဖင့္ မင္းၾကီးမဟာသီဟသူရဘြဲ႕ကို ခံယူကာ မဟာဗႏၶဳလနွင့္အတူ ပန္း၀ါသို႕ ခ်ီတက္ရေလသည္။ အဂၤလိပ္တို႕ကို ေအာင္ျမင္ျပီးေနာက္ မိုးက်လာသည္နွင့္ ဖေလာင္းခ်ိပ္အရပ္တြင္ တပ္စြဲေနေလသည္။ ၎ကား ပထမ အဂၤလိပ္ျမန္မာ စစ္ပြဲျဖစ္ေလသည္။ ထုိအခါ အဂၤလိပ္တို႕သည္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ကို တိုက္ခိုက္ေသာေၾကာင့္ မဟာဗႏၶဳလက ခ်ီတက္တိုက္ခိုက္ရသည္။ ဦးစသည္ ဓည၀တီမွ စီမံခန္႕ခြဲလ်က္ရွိစဥ္ ဓနုျဖဴတပ္ပ်က္သည္နွင့္ စလင္းျမိဳ႕သို႕ ဆုတ္ခြာေပးရသည္။ ၁၁၈၇ တြင္ ရႏၱပိုစာခ်ဳပ္ ခ်ဳပ္ဆို၍ စစ္ေျပျငိမ္းရေလသည္။
အေမရိကန္လူမ်ိဳး သာသနာျပဳဆရာၾကီး ယုဒသန္သည္ ဦးစနွင့္ ေကာင္းစြာ သိကြ်မ္းသည္။ ယုဒသန္က ဦးစသည္ ဥာဏ္အေျမာ္အျမင္ျပည့္စံုေၾကာင္း ပညာရပ္မ်ားတြင္ ျမန္မာတို႕ထက္ ဥေရာပတိုက္သားမ်ားက ကြ်မ္းက်င္သျဖင့္ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ သင္ၾကားေစခ်င္ေၾကာင္း ၿဗိတိသွ်တို႕နွင့္ စစ္ျပဳသျဖင့္ ျမန္မာတို႕ ဆံုးရံွဳးနစ္နာ၍ ေအးခ်မ္းစြာ ဆက္ဆံလိုေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္ခဲ့သည္။ ေမာင္စသည္ နာဂရီ အကၡရာကို ေရးတတ္၍ ဟင္ဒီဘာသာစကားကိုလည္း အနည္းငယ္ေျပာတတ္သည္။ ကသည္းစကားကိုလည္း အနည္းငယ္ တတ္ကြ်မ္းေသးသည္။
၁၁၉၁ ခုနွစ္တြင္ အိႏၵိယ ဘုရင္ခံခ်ဳပ္သည္ ကေဘာ္ျမစ္၀ွမ္းေဒသကို မဏိပူရေစာ္ဘြား ဂမၻီရာရွိန္အာ ေပးအပ္ရန္ ႀကံရြယ္ရာ ဦးစက ၿဗိတိသ်ွ ကိုယ္စားလွယ္ ေမဂ်ာဗားေနးမွ တစ္ဆင့္ အျပင္းအထန္ ကန္႕ကြက္ ေျပာဆိုျပီး ေျပလည္စြာ ျပီးဆံုးသြားခဲ့သည္။ ဤသို႕ အမွဳေတာ္ကို ေက်ပြန္စြာ ထမ္းရြက္ေသာ စစ္သားစာဆိုၾကီးအား နန္းေတာ္တြင္းတြင္ စစ ဟု အျမတ္တနိုး ေခၚေ၀ၚၾကေလသည္။
၁၁၉၉ ခုနွစ္တြင္ သာယာ၀တီမင္း နန္းတက္ေသာအခါ ဦးစတို႕ လူစုကို ေထာင္သြင္း အက်ဥ္းခ်ထားေလသည္။ သာယာ၀တီမင္းအား ‘ကုန္းေဘာင္ပရေမ ေဇယ်ာဘိ’ ခ်ီ ဘုန္းေတာ္ဘြဲ႕ ပတ္ပ်ိဳးကို စီကံုးဆက္သေသာေၾကာင့္ အက်ဥ္းမွ လြတ္ျပီး မဟာသီရိေဇယ်သူရ ဘြဲ႕ကိုရ၍ ျမင္းတင္အခြန္ကိုလည္း သနားေတာ္ျမတ္ခံရသည္။ သို႕ေသာ္ တစ္လအၾကာတြင္ ထပ္မံ အက်ဥ္းခ် ခံရျပန္ရာ ‘ ကုန္းေဘာင္ေနမင္း ဘုန္းေရာင္ေ၀ရွင္း’ သီခ်င္းကို ေရးသားဆက္သြင္းသျဖင့္ ေထာင္က လြတ္ေတာ္မူေလသည္။
၁၁၂၀ ျပည့္နွစ္တြင္ မင္းတုန္းမင္းသားက ဦးစ အသက္ ၂၅ နွစ္မွ ၈၃ နွစ္ထိ ေရးသား ျပဳစုခဲ့ေသာ သီခ်င္းအမ်ိဳးမ်ိဳးကို စုေဆာင္းရမည္ အမိန္႕ေတာ္ရွိသျဖင့္ စုေဆာင္းခဲ့ေသာ စာစုမွာ မႏၱေလးျမိဳ႕ အျငိမ္းစား သစ္ေတာအေရးပိုင္မင္း ဦးေမာင္ေမာင္ေက်ာ္ထံတြင္ ရွိေလသည္။ ဦးစ ေရးသားခဲ့ေသာ ပတ္ပ်ိဳးတို႕မွာ ယေန႕တိုင္ ထူးျခားသစ္လြင္လ်က္ ရွိေလသည္။ သာဆန္းရဂံုေဗြ၊ ဘံုပ်ံေနနန္း၊ မွိဳင္းမွဳန္ျပာေ၀၊ အထူးထူးငယ္နွင့္၊ သာတင့္ဆံုး၊ စိန္ျခယ္ျခဴးသန္း၊ စိန္ျမလံွ်ခ်ယ္ အစရွိေသာ ပတ္ပ်ိဳးမ်ားျဖစ္သည္။ ဦးစ၏ ယိုးဒယား သီခ်င္းမ်ားကို နွဲသြား၊ ခ်ဴခ်ာ၊ ယိုးဒယားေၾကးသြားဟု ခြဲျခားထားေလသည္။ အိုသာတင့္ဆံုးေလ နွင့္ လြမ္းပိုေအာင္ညိုမင္းလြင္ခ်ီ သီခ်င္းမ်ားမွာ ေက်ာ္ၾကားသည္။ ၾကိဳးသီခ်င္းမ်ားတြင္ ဘံုေဆာင္ျမင့္ခ်ီ ေဖာင္လားၾကိဳး၊ ေဇယ်ာျမိဳ႕ခ်ီ ေဖာင္ငင္ၾကိဳး၊ စိမ္းလဲ့လဲ့ညိုျပာခ်ီ ေဖာင္ဆိုက္ၾကိဳး သံုးပုဒ္နွင့္ သာနိုးေပ်ာ္ဖြယ္ ၾကိဳးငါးပုဒ္ကို ေရွးေတးသြားမ်ားအလိုက္ ဖြဲ႕ႏြဲ႕ခဲ့သည္။ ဘြဲ႕သီခ်င္းမ်ားတြင္ ဂႏၶမာေတာင္ခ်ီ နတ္ပန္းဘြဲ႕နွင့္ ဥကင္ဘံုျမင့္သီဟာေဗြခ်ီ ပလႅင္ရွစ္ခန္းဘြဲ႕တို႕မွာ ေက်ာ္ေစာ၏။ ဘၾကီးေတာ္ အင္း၀ျမိဳ႕တြင္ စံေနစဥ္ တစ္ခုေသာ ညဥ့္ညီလာခံတြင္ စြယ္ေတာ္ဘုရားမွ ေရာင္ျခည္ေတာ္လႊတ္ရာ ထူးမျခားနား ပတ္သီခ်င္းခံၾကီးကို ေရးသားခဲ့သည္။ သာယာ၀တီမင္းလက္ထက္ေရး ေထာင္ေရာင္ေနကသာ၊ စံုသာျမိဳင္လယ္၊ ေဇယ်ာေရႊေျမ သီခ်င္းခံတို႕လည္း ထင္ရွားသည္။ စိ္န္ျခယ္ညီးလင္းခ်ီ ဥကၠလာပျပန္ မြန္သံသီခ်င္း၊ ျမင္းခင္းသဘင္ ကူလီသဘင္မ်ားတြင္ ဆက္သြားရေသာ တ်ာခ်င္းမ်ား၊ လယ္ထြန္မဂၤလာသီခ်င္းမ်ား၊ နတ္ယိုင္သံမ်ား စသည္ျဖင့္ သီခ်င္းအမ်ီဳးေပါင္း မ်ားစြာေရးသားခဲ့သည္။
ျမ၀တီမင္းၾကီး ဦးစသည္ ဆင္ျဖဴရွင္ မင္းတရားၾကီးလက္ထက္မွ မင္းတုန္းမင္းတရားၾကီး လက္ထက္တိုင္ မင္းရွစ္ဆက္ကို မီလိုက္ေသာ အသက္ကိုးဆယ္နီးပါး ေနရသည့္ စစ္သား စာဆုိၾကီး ျဖစ္သည္။ ပထမ ေမာင္းေထာင္ဆရာေတာ္၊ တြင္းသင္းတိုက္၀န္ မဟာစည္သူ၊ ရာမရကန္ဦးတိုး၊ က်ည္းကန္ရွင္ၾကီး နႏၵဓဇ၊ ေတာပုရွင္ဥကၠံသမာလာ၊ မံုေရြးဆရာေတာ္၊ မင္းဘူးဦးဩဘာသ၊ ဒုတိယန၀ေဒး စေသာ ပုဂၢိဳေက်ာ္တို႕မွာ ျမ၀တီမင္းၾကီးနွင့္ တစ္ေခတ္တည္း ေပၚေပါက္ခဲ့သူမ်ား ျဖစ္သည္။